ดัชนีการเปลี่ยนผ่านพลังงาน ETI ชี้ทั่วโลกทำได้ดีขึ้น ประเทศไทยอยู่อันดับ 60 จาก 120 ประเทศทั่วโลก

แม้ทั่วโลกกำลังเดินหน้าไปสู่เป้าหมายเดียวกันในการใช้พลังงานสะอาดให้มากขึ้น แต่โมเมนตัมของการเปลี่ยนผ่านพลังงานกลับถูกถ่วงด้วยปัญหาของความเสมอภาค ราคาพลังงานที่สูงขึ้นในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาจากความเสี่ยงด้านภูมิรัฐศาสตร์และปัญหาเงินเฟ้อ ยิ่งทำให้เห็นความไม่เท่าเทียมชัดขึ้นในแต่ละมุมโลก การเปลี่ยนผ่านพลังงานจึงไม่ใช่แค่เรื่องของการเพิ่มกำลังการผลิตพลังงานสะอาด แต่ต้องทำให้ทุกคน ทุกพื้นที่ สามารถเข้าถึงการใช้งานได้จริง

จาก 120 ประเทศ มี 107 ประเทศที่แสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้าในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา โดยมี 30 ประเทศที่คะแนนเพิ่มขึ้นมากกว่า 10% โดยเฉพาะจีนและบราซิล เนื่องจากการเพิ่มขีดความสามารถในพลังงานหมุนเวียนอย่างการพึ่งพาพลังงานน้ำเป็นส่วนใหญ่ อีกทั้งมุ่งมั่นที่จะเพิ่มขีดความสามารถในการผลิตพลังงานแสงอาทิตย์และลม

นอกจากนี้ มีประเทศกว่า 28% รวมถึงคูเวต ไนจีเรีย บังกลาเทศ โมซัมบิก และแทนซาเนีย กำลังเปลี่ยนผ่านสู่ระบบพลังงานที่สมดุลมากขึ้น จากที่เคยมีคะแนนต่ำสุดในด้านความเสมอภาค ความมั่นคง และความยั่งยืน ตัวอย่างเช่น เลบานอนลดเงินอุดหนุนเชื้อเพลิงฟอสซิลอย่างมีนัยสำคัญ ส่งผลให้เกิดการใช้พลังงานแสงอาทิตย์กระจายไปในทุกพื้นที่ ส่วนเอธิโอเปียได้เริ่มโครงการไฟฟ้าแห่งชาติในปี 2017 กำหนดเป้าหมายไปสู่การเข้าถึงพลังงานอย่างทั่วถึงภายในปี 2025 และตั้งเป้าหมายเฉพาะในการจัดหาพลังงานนอกระบบสายส่งให้กับประชากร 35%

ในบรรดาเศรษฐกิจหลักทั่วโลก ประเทศที่มีโมเมนตัมแข็งแกร่งที่สุด ได้แก่ ออสเตรเลีย จีน อินโดนีเซีย บราซิล และ แคนาดา สำหรับประเทศออสเตรเลีย ได้ออกพรบ.การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในปี 2022 สะท้อนความมุ่งมั่นทางการเมืองในการเปลี่ยนผ่านอย่างยั่งยืน และเพิ่มความมั่นคงโดยลดการพึ่งพาการนำเข้าเชื้อเพลิง ประเทศจีนยังคงเป็นผู้เล่นหลักในการผลิตเทคโนโลยีพลังงานสะอาด และทุบสถิติการเร่งติดตั้งแผงโซลาร์เซลล์ (PV) ทั่วประเทศทุกปี ประเทศอินโดนีเซียได้เพิ่มการเข้าถึงพลังงานในพื้นที่ชนบท จนประชาชนเข้าถึงพลังงานได้ในอัตรา 98% ในปี 2023 เทียบกับอัตรา 93% ในปี 2022 นอกจากนี้ ประเทศแคนาดาได้อนุญาตให้มีการพัฒนาเทคโนโลยีพลังงานสะอาดเชิงพาณิชย์ได้ ผ่านระบบการซื้อขายก๊าซเรือนกระจก (Emissions Trading Systems) ในปี 2021 เช่น เทคโนโลยีการดักจับและกักเก็บคาร์บอน (CCUS) และคลีนไฮโดรเจน

ภูมิภาคเอเชียที่เต็มไปด้วยประเทศกำลังพัฒนาและตลาดเกิดใหม่ มีคะแนนดัชนี ETI ที่สูงขึ้นเฉลี่ย 8% ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ส่วนใหญ่เป็นผลจากการลดความเข้มข้นของการใช้พลังงาน และมีนโยบายเสริมสร้างกรอบการกำกับดูแลให้แข็งแกร่งขึ้น ประเทศอินเดียมีความก้าวหน้าในการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานพลังงานสะอาด โดยมีพลังงานหมุนเวียนและชีวมวลคิดเป็น 42% ของกำลังผลิตทั้งหมด ทำให้อินเดียเป็นตลาดพลังงานหมุนเวียนที่ใหญ่เป็นอันดับสี่ของโลก ด้วยการลงทุนประจำปีเกือบ 10,000ล้านดอลลาร์สหรัฐ ขณะนี้ อินเดียกำลังผลักดันยานยนต์ไฟฟ้า (EVs) และการผลิตกรีนไฮโดรเจน อย่างไรก็ตาม จีนและอินเดียยังคงพึ่งพาถ่านหินอย่างหนัก ทำให้ความเข้มข้นของการปล่อยคาร์บอนยังอยู่ในระดับสูง

ทั้งนี้ การเติบโตของการเปลี่ยนผ่านสู่พลังงานสะอาดมีอัตราชะลอลงในช่วง 3 ปีล่าสุด จากสภาวะเศรษฐกิจย่ำแย่ ภาวะเงินเฟ้อและอัตราดอกเบี้ยสูง ประเทศกำลังพัฒนาเผชิญความยากลำบากในการลงทุนโครงสร้างพลังงานที่ยั่งยืนจากต้นทุนการกู้ยืมที่เพิ่มขึ้น นอกจากนี้ ราคาพลังงานที่พุ่งสูงขึ้นจากปัจจัยหลายประการ เช่น  ความต้องการที่เพิ่มขึ้นหลังการฟื้นตัวจากโควิด-19 ความตึงเครียดทางภูมิรัฐศาสตร์ นำไปสู่ตลาดพลังงานที่ตึงตัว เป็นอุปสรรคต่อการเปลี่ยนผ่านพลังงานที่เสมอภาค

Top 10 Actions!

“การลงมือทำอย่างจริงจัง” จะนำไปสู่ภาคพลังงานที่มีความมั่นคง ความเท่าเทียม และความยั่งยืน เพื่อให้ประเทศที่มีคะแนนดัชนีการเปลี่ยนผ่านพลังงาน (ETI)  ในระดับต่ำเปลี่ยนผ่านไปสู่พลังงานสะอาดมากขึ้น มาดู 10 ข้อแนะนำจากรายงาน Fostering Effective Energy Transition 2024 กันเลย

1. มีกฎระเบียบสนับสนุนการลดการปล่อยคาร์บอน พันธสัญญาทางการเมืองที่แข็งแกร่งจะทำให้เกิดความต่อเนื่องในนโยบายลดคาร์บอน รวมถึงนโยบายสนับสนุนการขยายพลังงานหมุนเวียน กำหนดราคาคาร์บอน กระตุ้นเศรษฐกิจสีเขียว และลดเงินอุดหนุนเชื้อเพลิงฟอสซิล
2. สร้างความเท่าเทียมด้านพลังงานสำหรับกลุ่มเปราะบาง สวัสดิการหรือมาตรการชดเชย เช่น การให้เงินอุดหนุนครัวเรือนเพื่อลดต้นทุนพลังงาน เป็นกุญแจสำคัญในการเข้าถึงพลังงานที่เป็นธรรม ป้องกันความยากจนที่เกิดจากค่าใช้จ่ายด้านพลังงาน (Energy Poverty)
3. เพิ่มการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานพลังงานสะอาด เม็ดเงินการลงทุนในพลังงานสะอาดสูงถึง 1.8 ล้านล้านดอลลาร์ในปี 2023 แต่ยังคงต่ำกว่าเป้าหมายการลงทุน 4.5 ล้านล้านดอลลาร์ต่อปีภายในปี 2030 นอกจากนี้ การลงทุนยังคงกระจุกตัวอยู่ในประเทศที่พัฒนาแล้ว ส่วนประเทศกำลังพัฒนากำลังขาดแคลนเงินทุนและขาดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการลงทุน เช่น เชื้อเพลิงสะอาด ไฟฟ้า และเทคโนโลยีกักเก็บพลังงาน
4. ลงทุนในทางเลือกใหม่สำหรับการประหยัดพลังงาน เพื่อให้บรรลุเป้าหมาย COP28 ของการเพิ่มประสิทธิภาพพลังงานเป็นสองเท่าภายในปี 2030 บริษัทเอกชนจำเป็นต้องลงทุนอย่างเร่งด่วนในด้านพลังงาน โดยผู้บริหารระดับสูงต้องมีการตัดสินใจที่ชัดเจน ให้ความสำคัญกับเรื่องประหยัดพลังงานตลอดห่วงโซ่คุณค่าผ่านการทำงานร่วมกัน ในขณะที่ภาครัฐต้องช่วยสร้างแรงจูงใจทางการเงินให้เกิดการลงทุนภาคเอกชนเพิ่มมากขึ้น
5. อัพเกรดความสามารถของโครงข่ายระบบสายส่งกำลังไฟฟ้า ด้วยการเพิ่มขึ้นของการใช้ไฟฟ้า บทบาทของสายส่งมีความสำคัญและต้องการเงินลงทุนที่เพิ่มขึ้น กริดไฟฟ้าต้องเสถียรในขณะที่เชื่อมต่อไฟทั้งจากแหล่งพลังงานหมุนเวียนและแหล่งพลังงานดั้งเดิม
6. เสริมสร้างความร่วมมือระหว่างภาคส่วนและประเทศต่าง ๆ การจัดหาแหล่งเงินลงทุนสำหรับโครงการพลังงานสะอาด ทำได้ตั้งแต่ส่งเสริมความร่วมมือกับองค์กรการกุศล สถาบันการเงินเพื่อการพัฒนา และนักลงทุนเอกชนเพื่อกระตุ้นการเติบโตในภาคพลังงานสะอาด เนื่องจากอัตราดอกเบี้ยยังคงเป็นต้นทุนที่สูงในบางประเทศ ภาครัฐต้องช่วยหาจัดแหล่งเงินทุนดอกเบี้ยต่ำจากทั้งในและนอกประเทศ
7. ลดความเข้มข้นของการใช้เชื้อเพลิงฟอสซิล การเปลี่ยนจากถ่านหินเป็นก๊าซธรรมชาติจะช่วยลดความเข้มข้นของการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ได้ในเบื้องต้น แต่ในระยะยาวควรพยายามลดการสกัดน้ำมันและก๊าซจากเชื้อเพลิงฟอสซิลให้มากที่สุดจนเหลือศูนย์
8. ส่งเสริมงานวิจัยและพัฒนา นำเทคโนโลยีใหม่มาใช้ เทคโนโลยีแบตเตอรี่ พลังงานลมนอกชายฝั่ง กรีนไฮโดรเจนสำหรับภาคขนส่งและการผลิตเหล็ก ล้วนเป็นนวัตกรรมใหม่ที่มีการใช้งานจริงแล้วแต่ยังขาดการเข้าถึงในวงกว้าง การลงทุนในเทคโนโลยีดิจิทัล รวมทั้งใช้ประโยชน์จาก AI และ GenAI จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการสร้างฐานข้อมูล ซึ่งจำเป็นต่อการจัดทำรายงานการปล่อยมลพิษและสร้างมาตรฐานสีเขียว
9. เร่งจัดการคาร์บอนในอุตสาหกรรมที่ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกได้ยาก (hard-to-abate sectors) ความพยายามลดคาร์บอนมักเกิดได้ช้ามากในอุตสาหกรรมหนักที่ปล่อยคาร์บอนสูง จำเป็นต้องมีการสร้างสภาพแวดล้อมที่ช่วยลดต้นทุนให้อุตสาหกรรมเหล่านี้เข้าสู่เศรษฐกิจสีเขียว ทั้งการพัฒนาเทคโนโลยี สร้างตลาดที่เสริมสร้างกลไกกรีนพรีเมียม กำหนดกฎระเบียบและมาตรฐานที่ชัดเจน
10. พัฒนาทักษะแรงงานสำหรับภาคพลังงาน เนื่องจากตำแหน่งงานในภาคพลังงานที่ปล่อยคาร์บอนสูงจะลดลงอย่างต่อเนื่อง บริษัทและผู้กำหนดนโยบายจำเป็นต้องช่วยให้พนักงานได้รับทักษะใหม่เพื่อเปลี่ยนไปสู่งานพลังงานสะอาด

สาระสำคัญจาก ETI ในปีนี้ชัดเจนว่า เราไม่สามารถเสียเวลาไปมากกว่านี้แล้ว ผู้มีอำนาจตัดสินใจทั่วโลกต้องดำเนินการอย่างเด็ดขาดและร่วมมือกันเพื่อเร่งการเปลี่ยนผ่านไปสู่อนาคตด้านพลังงานที่เท่าเทียม มั่นคง และยั่งยืน อ่านรายงานฉบับเต็มได้ที่ Fostering Effective Energy Transition 2024